ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 11، بهمن 1403 ، شماره پی در پی 105

بررسی ساختار اطلاعاتی گروههای اسمی در نقش نهاد جمله در رباعیات خیام

صفحه (41 - 62)
ایوب انصاری (نویسنده مسئول)، سیدعلی سراج
تاریخ دریافت مقاله : اسفند 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : خرداد 1403

چکیده

زمینه و هدف: یکی از حوزه های مطالعاتی زبانشناسی، حوزۀ متنی و گفتمانی است که به مباحث گوناگونی ازجمله بافت توزیع اطلاعات میپردازد. گروههای اسمی در نقش نهاد جمله ممکن است حاوی اطلاع کهنه یا نو باشند که بافت متنی و موقعیتی و شنونده در این تحلیلها نقش بسزایی دارند.

روش‌ها: پرینس (1981، ص 252) به تقسیم‎بندی هفتگانه ای قائل است که دیدگاه نظری پژوهش حاضر را تشکیل میدهد. در این بررسی رابطه برخی از ویژگیهای نحوی با بعضی از ویژگیهای گفتمانی نحو در ارتباط با مباحثی از گفتمان مداقه و واکاوی شده است. از مجموع 178 رباعی خیام از نسخۀ موردبررسی، 141 رباعی یعنی 21/79 درصد از رباعیات خیام داده های تحقیق را تشکیل میدهند. تمامی جملات رباعیات موردبررسی مشخص شده و گروههای اسمی در نقش نهاد جمله ها بر اساس میزان آشنایی آن برای شنونده بر اساس تقسیم‌بندی پرینس(1981، ص 252) مطالعه و بررسی شده است.

یافته ها: رباعیات موردبررسی شامل 776 جمله بوده که در 748 جمله گروههای اسمی در نقش نهاد جمله واقع‌ شده اند و در 28 جمله نهاد جمله گروه های غیر اسمی مانند گروه های حرف‌اضافه ای، بندهای خود ایستا یا بندهای نا خود ایستا بوده است و 340 گروه اسمی در نقش نهاد جملات یعنی 45/45 درصد از کل گروه های اسمی در نقش نهاد جملات مربوط به گروه های اسمی اشاره شده در متن میباشد که بیشترین کاربرد را در این بررسی نشان داده است.

نتیجه گیری: نتایج بررسی حاکی از این است که 69/83 درصد گروههای اسمی در نقش نهاد جملات اطلاعات کهنه شنونده بنیاد و 31/16 درصد اطلاعات نو را منتقل مینمایند. بنابراین، به طورکلی می‌توان چنین نتیجه گیری نمود که گروه های اسمی که در نقش نهاد جملات قرار گرفته اند از میزان آشنایی بالایی برای شنونده برخوردارند یعنی اغلب اطلاعات کهنه را انتقال میدهند.

کلمات کلیدی
ساخت اطلاعاتی , گروه اسمی , اطلاعات کهنه , اطلاعات نو , اطلاعات کهنۀ شنوندۀ بنیاد , رباعیات خیام

• آقا گل زاده، فردوس و رضویان، سید حسین. (1386). بررسی ساخت اطلاعاتی جمله در داستان بوف کور. مجموعه مقالات هفتمین همایش زبانشناسی ایران، ج1، صص 3-15.
• انوری، حسن و احمدی گیوی، حسن. (1382). دستور زبان فارسی 2، چاپ بیست و دوم. تهران : موسسۀ فرهنگی فاطمی، صص 78، 80-82، 111-112.
• براون، گیلیان و یول، جورج. (1989). تحلیل گفتمان. کمبریج: انتشارات دانشگاه کمبریج، صص 154-168.
• بیرنر، بتی جی (2006). روابط استنباطی و ترتیب کلمات غیر متعارف. به ویرایشهای بتی بیرنر و گریگوری وارد، ترسیم مرزهای معنا: مطالعات نئوگرایسی در کاربردشناسی و معناشناسی به افتخار لارنس آر. هورن. آمستردام-فیلادلفیا: شرکت انتشارات جان بنجامین، صص 31-51.
• پرینس، الن. ف. (1992). نامۀ ZPG: نهاد، معرفه گی و وضعیت اطلاعات، شرح گفتمان: تحلیل متنوع متن افزایش سرمایه. فیلادلفیا-آمستردام: جان بنیامین، ص 292.
• پرینس، الن. ف. (1981). به سوی یک طبقه بندی اطلاعات کهنه - نو. به (ویرایش) پی کول. کاربردشناسی بنیادگرا، نیویورک: انتشارات دانشگاهی، ص 223-254.
• حق‌شناس، علی‌محمد. (1370). مقالات ادبی زبانشناسی. تهران:نیلوفر، ص 154.
• خیام پور، عبدالرسول. (1334). دستور زبان فارسی، چاپ دوم، تبریز، ص 33.
• خیام نیشابوری، عمر. (1389). رباعیات خیام نیشابوری (با گردآوری و تصحیح علی اعرابی)، چاپ چهارم. تهران: انتشارات شهرام.
• دایک، تیون آدریانوس ون.(1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان کاوی انتقادی. گروه مترجمان: پیروز ایزدی،...[و دیگران]، ویراستۀ مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص27 و 28.
• داوری ثانی، زهره و همکاران. (۱۴۰۱). تحلیل انتقادی غزلیات صائب تبریزی بر مبنای نظریۀ نورمن فرکلاف با رویکرد به جایگاه زهد و زاهد در اندیشۀ صائب تبریزی. نشریۀ علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب، دورۀ ۱۵ ، شمارۀ پیاپی ۸۱، صص ۴۲-۲۳.
• دبیر مقدم، محمد. (1369) . پیرامون ‹را› در زبان فارسی. مجلۀ زبانشناسی، سال5 :ش 1، صص:60-2.
• راسخ مهند محمد و ندا موسوی. (۱۳۸۶). پسایندسازی در زبان فارسی. مجموعه مقالات هفتمین همایش زبانشناسی ایران، ج ۱، به کوشش محمد دبیر مقدم و همکاران دانشگاه علامۀ طباطبایی، تهران، صص ۶۶-۴۹.
• رحیمیان، جلال. 1388. دستور زبان فارسی: صورت، نقش، معنا. شیراز: دانشگاه شیراز، ص 83.
• ریچارد، جک.... [و دیگران]. (1375). فرهنگ توضیحی زبانشناسی کاربردی لانگمن، ترجمۀ وثوقی، ح و میرحسنی، الف. تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب، صص166-167 و 279.
• ریچارد جک ، جان پلات و هایدی پلات. (1992). فرهنگ لغت آموزش زبان و زبانشناسی کاربردی لانگمن. (چاپ دوم). لندن: لانگمن، صص 149، 384.
• زندی، بهمن و بلقیس روشن. (1383). بررسی کاربرد انواع گروه های اسمی در جایگاه مبتدا در جمله های نوشتاری کودکان فارسی‌زبان. فصل‌نامۀ پیک نور، سال دوم، شمارۀ (پیاپی5)، صص:19-26.
• شریعت، محمدجواد. (1372). دستور زبان فارسی. تهران: انتشارات اساطیر، صص 77-81، 216-221 و 395-397.
• شفائی، احمد. (1363). دستور زبان فارسی. نوین: تهران، ص 10.
• شمیسا، سیروس. (1374). کلیات سبک‌شناسی. تهران: فردوس، ص 273.
• کولتارد، مالکلم (1985). مقدمه ای بر تحلیل گفتمان. لندن: لانگمن، ص 13-55.
• لطفی پورساعدی، کاظم. (1371). درآمدی به سخن کاوی. مجلۀ زبانشناسی، شمارۀ 1، سال9.
• لوک، رودی. (2013). بسط بیشتر و اصلاح طبقه بندی پرنس اطلاعات کهنه- نو: مطالعۀ موردی ساختارهای غیر محدود کننده و مرتبط گرا. انجمن بین المللی کاربردشناسی، کاربردشناسی 23:1، ص 69-91.
• ناتل خانلری، پرویز. (1380). دستور زبان فارسی، چاپ هجدهم، تهران: انتشارات توس، صص 14 و 201.
• نونان، دیوید. (1993). معرفی تحلیل گفتمان. لندن: گروه پنگوئن، ص، 45.
• هالیدی، مایکل الکساندر. (1986). مقدمه ای بر دستور نقشی، لندن: انتشارات ادوارد آرنولد. ص . 242
• هالیدی، مایکل الکساندر. (1967). یادداشتهایی در مورد گذرایی ]حالت متعدی، تعدی[ و موضوع در زبان انگلیسی: قسمت 2. مجلۀ زبانشناسی 3: صص 199- 244.
• یارمحمدی، لطف‌الله.(1372). شانزده مقاله در زبانشناسی کاربردی و ترجمه. شیراز: نوید، ص261.